“Lỗ hổng” quản lý thị trường thực phẩm chức năng

Thực phẩm chức năng là cụm từ đã khá thông dụng trong đời sống thường nhật của chúng ta vài năm trở lại đây. Tuy nhiên, đi kèm với sự phát triển nhộn nhịp của các loại thực phẩm chức năng được rao bán, là nguy cơ rất lớn gây “tiền mất, tật mang” cho người sử dụng.

Những ngày cuối tháng 12/2023, lực lượng chức năng thành phố Hà Nội bất ngờ kiểm tra cơ sở sản xuất, kinh doanh nằm trên địa bàn thôn Phượng Nghĩa, xã Phụng Châu, huyện Chương Mỹ, TP Hà Nội. Cơ sở này có diện tích khoảng 1.400m2, là trang trại nuôi gà trước đây. Tuy nhiên, thời điểm kiểm tra, địa điểm trên được sử dụng làm cơ sở sản xuất, kinh doanh mỹ phẩm, thực phẩm chức năng với nhiều nhãn hiệu nổi tiếng, được ưa chuộng trên thị trường.

Kiểm tra tại hiện trường, lực lượng chức năng phát hiện một lượng lớn sản phẩm là mỹ phẩm dạng kem dưỡng, serum, mặt nạ dưỡng da, thực phẩm chức năng phục vụ nhu cầu làm đẹp, được dán nhãn, tem là thương hiệu nước ngoài. Trong đó có 840 lọ Blackmores Evening Primrose Oil, xuất xứ Australia, 1.300 mặt nạ Yujin, xuất xứ Korea, 16.362 chai dung dịch vệ sinh Femfresh có dấu hiệu bị làm giả.

Tại hiện trường, đại diện nhãn hiệu Blackmores bước đầu nhận định sản phẩm Blackmores Evening Primrose Oil tại cơ sở sản xuất mà lực lượng QLTT kiểm tra có dấu hiệu làm giả. Ngoài ra, Đoàn kiểm tra phát hiện cơ sở đang sang chiết, đóng sản phẩm vào các hộp, chai, lọ bên ngoài thể hiện các nhãn hiệu như: Ronas, Ultra-V, Vitamin E, Gamma, Royal retinol… có dấu hiệu giả mạo nguồn gốc, xuất xứ với khối lượng lên tới 40 tấn.

Theo cơ quan chức năng, đây là một trong những vụ việc có dấu hiệu sản xuất thực phẩm chức năng giả với quy mô lớn trên địa bàn huyện Chương Mỹ, Hà Nội. Lợi dụng địa điểm xa khu dân cư và diện tích lớn của các trang trại nuôi gà, nuôi lợn với giá thành thuê rẻ, đối tượng đã sử dụng làm nơi sản xuất, phối trộn hàng hóa.

Đáng chú ý, đây cũng không phải một vụ việc hi hữu, trước đó, lực lượng chức năng cũng đã phát hiện hàng loạt các cơ sở sản xuất thực phẩm chức năng giả cũng tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội với quy mô “khủng” cũng không hề thua kém cơ sở này.

Cần phải nói thêm rằng, đây chỉ là một số ít trong những cơ sở sản xuất thực phẩm chức năng giả bị lực lượng chức năng kiểm tra, phát hiện đã khiến người tiêu dùng không khỏi giật mình, thậm chí nhiều người đang vô cùng bất an, bởi không biết sản phẩm mà mình đã và đang sử dụng là thật hay giả? Đáng nói, thị trường thực phẩm chức năng hiện nay thực sự đang “vàng thau lẫn lộn” khi nhiều đơn vị bất chấp đạo đức kinh doanh quảng cáo “tung trời”, “thần thánh hóa” thực phẩm chức năng như “thần dược” để trục lợi.

Về nội dung này, vừa qua, trang thông tin của Cục An toàn thực phẩm thuộc Bộ Y tế đã phát cảnh báo hàng loạt thực phẩm bảo vệ sức khoẻ như Lehutra-curcumin, Zamasstu-new, Xavakamit, Botalyzil, Xmpow12… gây hiểu nhầm có tác dụng như thuốc chữa bệnh, vi phạm quy định của pháp luật về quảng cáo thực phẩm. Các sản phẩm này được quảng cáo có tác dụng bổ thận tráng dương, chữa yếu sinh lý, các bệnh lý về xương khớp, viêm gan…

Trước đó, Cục An toàn thực phẩm cũng đã xử phạt nhiều cá nhân, doanh nghiệp quảng cáo “thổi phồng” công dụng thực phẩm chức năng. Dù cơ quan chức năng đã liên tiếp xử lý các đối tượng vi phạm nhưng nhiều vụ việc tương tự liên quan đến quảng cáo thực phẩm chức năng vẫn cứ xảy ra, điều này đặt ra bài toán cho các cơ quan quản lý.

Chuyên gia nói gì?

Trao đổi với báo chí xung quanh vấn đề này, PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TPHCM, kiêm Chủ tịch Hội dược học TPHCM, cho biết hiện nay, nhu cầu sử dụng các loại thực phẩm chức năng hay còn gọi là thực phẩm bảo vệ sức khỏe của người dân không ngừng tăng cao khiến thị trường kinh doanh sản phẩm này luôn sôi động. Lợi dụng điều này, hàng loạt các loại thực phẩm chức năng ra đời, số lượng tăng nhanh chóng khiến người mua không biết đâu là thật đâu là giả.

Sự đa dạng của các hình thức kinh doanh như kinh doanh online (trực tuyến), đa cấp, quảng cáo xuyên biên giới… là một trong những nguyên nhân khiến các cơ quan chức năng gặp nhiều khó khăn trong công tác quản lý.

“Hiện nước ta còn thiếu những quy định làm sao để quản lý hình thức mua bán online. Bởi giờ đây, bất cứ ai cũng có thể đưa mặt hàng thực phẩm chức năng lên các trang mạng xã hội hoặc tạo website để mua bán. Việc kinh doanh dễ dàng trên các trang mạng xã hội khiến khách hàng gặp 50% rủi ro mua phải sản phẩm giả, kém chất lượng”, bà Lan nói và cho rằng với hình thức kinh doanh này, người bán không cần công khai nơi trưng bày, bảo quản hàng hóa, thường giao hàng với số lượng ít theo đơn đặt hàng qua điện thoại cũng gây ra nhiều khó khăn trong công tác xử lý các cơ sở kinh doanh sản phẩm không đảm bảo chất lượng, thời gian kiểm tra lâu hơn.

Về cách thanh tra hiện nay, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TPHCM cho rằng đoàn thanh tra chỉ đến kiểm tra ở những cơ sở được cấp phép. Trường hợp chủ doanh nghiệp cất giữ các loại thực phẩm chức năng kém chất lượng tại một địa điểm khác (nghĩa là không để hàng ở cơ sở được cấp phép) thì việc kiểm tra cũng trở nên khó khăn. Đáng nói hơn, các loại thực phẩm chức năng nhập khẩu chỉ kiểm tra nguồn gốc xuất xứ trên giấy tờ nên vẫn chưa thể ngăn chặn hiện tượng trà trộn hàng giả, kém chất lượng vào hàng thật khi tiêu thụ.

Bên cạnh đó, hiện nay, công tác thanh tra thường theo kế hoạch. Bà Lan cho biết trong một năm, đơn vị thanh tra sẽ lập danh sách các doanh nghiệp cần thanh, kiểm tra; sau đó gửi lên thanh tra thành phố để kiểm tra liệu có bị trùng lặp với các đơn vị khác hay không. Cuối cùng, đơn vị thanh tra mới bắt đầu đi xuống doanh nghiệp.

Do đó, đối với công tác thanh tra, bà Lan cho rằng cơ quan chức năng cần đẩy mạnh thanh tra đột xuất và thanh tra theo thông tin. Thanh tra như vậy mới có sức răn đe. “Các doanh nghiệp kinh doanh, sản xuất thực phẩm chức năng phải luôn “treo lơ lửng” trên đầu về việc thanh tra có thể đến bất cứ lúc nào. Như vậy, doanh nghiệp mới sợ và không làm bậy. Nếu biết trước đoàn thanh tra sẽ đến theo kế hoạch, một số doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh sẽ có tâm lý buông thả chất lượng sản phẩm”, bà Lan nói.

Đồng quan điểm, chuyên gia về dược học, Tiến sĩ Tạ Thanh Sơn cho rằng, về bản chất, thực phẩm chức năng là một loại sản phẩm tốt cho sức khoẻ nếu như con người biết sử dụng đúng cách, hợp lý.  Tuy nhiên, người dân không được xem thực phẩm chức năng là thuốc để điều trị bệnh, mà các sản phẩm này chỉ cung cấp, bổ sung thêm vitamin, khoáng chất… Việc lạm dụng thực phẩm chức năng có thể gây các phản ứng dị ứng, làm rối loạn quá trình đồng hóa trao đổi chất do cơ thể nhận dư thừa chất bổ, chất dinh dưỡng.

Vị chuyên gia cho rằng, với những loại thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng không chỉ ảnh hưởng đến uy tín, thương hiệu và lợi nhuận của doanh nghiệp chân chính mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe người tiêu dùng. “Vì vậy, các cơ quan chức năng cần có những biện pháp cứng rắn để hạn chế tối đa hàng giả, hàng kém chất lượng trên thị trường”, TS Sơn nhấn mạnh.