Sàn giao dịch vàng: Hướng đi cho Việt Nam trong bối cảnh mới

Tư duy mới về vàng

Việt Nam đang đứng trước cơ hội định hình lại toàn diện thị trường vàng, một thị trường vốn dĩ nhạy cảm và luôn tiềm ẩn những tác động sâu rộng tới chính sách tiền tệ cũng như tâm lý xã hội.

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã giao Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan nghiên cứu hình thành sàn giao dịch vàng theo hướng người dân được tự do giao dịch, mua bán; đồng thời tách bạch giữa quản lý nhà nước và hoạt động sản xuất, kinh doanh vàng; đẩy mạnh sản xuất, chế tác vàng trang sức để tạo thêm công ăn việc làm; tăng cường công tác thông tin, truyền thông, giải tỏa tâm lý giữ vàng trong dân. Hơn nữa cần nghiên cứu, đầu tư hệ thống để khởi tạo hóa đơn điện tử từ máy tính tiền trong kinh doanh vàng.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa chủ trương này một cách hiệu quả, cần một tư duy mới về vàng – một loại hàng hóa đặc biệt với sức ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế. Theo ông Nguyễn Minh Tuấn, CEO AFA Capital nhìn nhận, trong nhiều thập kỷ, vàng được xem là phương tiện thanh toán, tích trữ và là “bệ đỡ” cho niềm tin tài chính. Tuy nhiên, từ sau Nghị định 24/2012/NĐ-CP, Việt Nam đã dần loại bỏ vai trò tiền tệ của vàng, không còn hoạt động gửi vàng, cho vay vàng trong hệ thống ngân hàng.

Thay vào đó, vàng cần được định vị lại như một loại hàng hóa chiến lược, tương tự như dầu mỏ hay kim loại quý, có thể giao dịch, lưu trữ và chịu sự quản lý như bất kỳ hàng hóa nào khác. Việc này không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch trong thị trường vàng nội địa mà còn hỗ trợ kiểm soát tốt hơn các chính sách vĩ mô như lãi suất và tỷ giá.

Nhìn lại lịch sử thị trường vàng Việt Nam giai đoạn trước năm 2010, khi các sàn giao dịch vàng tài khoản (online hoặc CFD) nở rộ, có thể thấy rõ hậu quả của việc không phân biệt rạch ròi giữa các loại hình vàng: vàng vật chất, vàng tài khoản và vàng chênh lệch giá (CFD).

Trong đó, vàng vật chất là vàng thật, có thể cầm nắm, cất giữ. Đây là loại vàng mà người dân thường mua dưới dạng miếng SJC, vàng nhẫn hoặc vàng trang sức. Ngược lại, vàng tài khoản và CFD chỉ là công cụ đầu tư phái sinh, không có vàng thật, chỉ mua bán dựa trên biến động giá. Khi người dân đầu tư vào vàng tài khoản nhưng vẫn kỳ vọng rút được vàng thật, các sàn buộc phải ôm trạng thái, dẫn tới thua lỗ lớn nếu thị trường đảo chiều. Điều đã xảy ra trong cuộc khủng hoảng năm 2008.

Từ thực tế này, chuyên gia nhấn mạnh: “Nếu thành lập sàn vàng, hãy bắt đầu bằng sàn giao dịch vàng vật chất. Mô hình vàng tài khoản và CFD đã khiến Việt Nam đi vào vết xe đổ năm 2008”.

Theo khảo sát cộng đồng các cố vấn tài chính Việt Nam, 96% người được hỏi ủng hộ thành lập sàn vàng vật chất. Đây là sự lựa chọn an toàn, minh bạch và mang lại giá trị thực cho người tiêu dùng, đồng thời phù hợp với xu hướng của các thị trường vàng quốc tế lớn.

Trên thế giới, mô hình sàn vàng vật chất đã được triển khai hiệu quả tại London (LBMA), Ấn Độ (IIBX) và Trung Quốc (Shanghai Gold Exchange). Mỗi mô hình có ưu điểm riêng, nhưng điểm chung là chỉ giao dịch vàng thật, không sử dụng đòn bẩy tài chính và được giám sát bởi cơ quan quản lý có thẩm quyền.

Ví dụ, tại London, trung tâm giao dịch vàng lớn nhất thế giới, sàn LBMA hoạt động theo chuẩn “good delivery” nghĩa là chỉ cho phép giao dịch vàng đạt tiêu chuẩn về độ tinh khiết và trọng lượng, với hệ thống lưu ký và thanh toán bù trừ chặt chẽ. Sàn vàng IIBX của Ấn Độ, chỉ sau chưa đầy hai năm thành lập (từ tháng 7/2022), đã giao dịch tới 60 tấn vàng, trở thành kênh nhập khẩu vàng chính ngạch duy nhất, giúp minh bạch hóa thị trường và hạn chế nhập lậu.

Mô hình của Trung Quốc thậm chí đi xa hơn, giao dịch tại đây hoàn toàn là vàng vật chất, không có CFD và được giám sát trực tiếp bởi Ngân hàng Trung ương – một hình mẫu được các chuyên gia đánh giá là phù hợp với bối cảnh của Việt Nam.

Đề xuất cho Việt Nam

CEO AFA Capital chia sẻ từ các mô hình quốc tế, bài học rút ra cho Việt Nam là phải xây dựng một sàn vàng vật chất có hệ thống quản lý, giao dịch và lưu ký rõ ràng. Cần phân tách rạch ròi giữa chức năng quản lý Nhà nước và hoạt động sản xuất, kinh doanh vàng. Cơ quan giám sát quan trọng là Ngân hàng Nhà nước tương tự mô hình Trung Quốc.

Về sản phẩm giao dịch, chỉ nên giới hạn ở vàng vật chất, không triển khai vàng tài khoản hoặc CFD ở giai đoạn đầu. Việc triển khai chứng chỉ vàng có thể tính sau, điều quan trọng là giao dịch phải thật, mua có giao nhận.

Thêm vào đó, việc cho phép nhập khẩu vàng chính ngạch, khởi tạo hệ thống hóa đơn điện tử, kết hợp với phần mềm kết nối máy tính tiền trong kinh doanh vàng là bước đi cần thiết để quản lý thị trường vàng hiệu quả, minh bạch. Nếu thực hiện tốt, chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới hiện đang ở mức 10–15 triệu đồng/lượng hoàn toàn có thể thu hẹp đáng kể.

Một mục tiêu quan trọng khác là “giải tỏa tâm lý giữ vàng trong dân”, điều đang khiến hàng chục, thậm chí hàng trăm tấn vàng nằm yên trong két sắt cá nhân. Nếu có sàn giao dịch vàng đáng tin cậy, minh bạch, thì nguồn lực vàng trong dân có thể được đưa vào nền kinh tế, tương tự như mô hình huy động vàng tại Ấn Độ.

“Ở Ấn Độ, chính phủ đã huy động được lượng vàng nhàn rỗi trong dân, nhờ vào môi trường giao dịch minh bạch, thuận lợi. Đây là hướng đi rất tiềm năng để hỗ trợ phát triển kinh tế mà không cần dùng đến chính sách tiền tệ mở rộng”, ông Tuấn phân tích.

Đáng chú ý, ông Nguyễn Minh Tuấn cũng nhấn mạnh năm lợi ích lớn khi thành lập sàn giao dịch vàng vật chất đó là: Thứ nhất, giảm thiểu tình trạng vàng hóa nền kinh tế, không còn chuyện “mua nhà tính bằng cây vàng” hay “gửi vàng, cho vay vàng” như trước kia.

Thứ hai, nâng cao tính minh bạch của thị trường, hiện chỉ có một vài công ty lớn hoạt động trong lĩnh vực này, dẫn đến độc quyền cung ứng và giá chênh lệch cao.

Thứ ba, liên thông giá với thế giới, khi giá vàng Việt Nam tiệm cận giá thế giới, tâm lý đầu cơ và đầu tư cảm tính sẽ giảm bớt.

Thứ tư, sàn vàng là công cụ để chuyển lượng vàng cá nhân thành dòng vốn phát triển.

Thứ năm, tăng cường kiểm soát chính sách tiền tệ do vàng không còn ảnh hưởng trực tiếp tới tỷ giá và lãi suất nếu được quản lý như một hàng hóa thông thường.

Việt Nam đang có cơ hội lớn để thiết lập một thị trường vàng chuyên nghiệp, minh bạch và hiệu quả. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động, vàng vẫn là một tài sản trú ẩn an toàn, nhưng chỉ khi được giao dịch đúng cách, với mô hình rõ ràng, tách bạch giữa đầu cơ tài chính và đầu tư thực.

Trong bối cảnh thị trường vàng toàn cầu đang vận động theo hướng minh bạch hóa và chuẩn hóa giao dịch, Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Sàn giao dịch vàng nếu làm đúng không chỉ là công cụ tài chính, mà còn là biểu tượng cho sự chuyển mình của nền kinh tế theo hướng hiện đại, bền vững và hội nhập.

Diễm Ngọc – Diễn đàn Doanh nghiệp