Phát triển thị trường khí thiên nhiên: Bài toán chiến lược trong chuyển dịch năng lượng

Trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng toàn cầu diễn ra mạnh mẽ, khí thiên nhiên đang nổi lên như một trụ cột năng lượng chuyển tiếp quan trọng, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế bền vững. Tại Việt Nam và khu vực ASEAN, thị trường khí thiên nhiên (CNG, LNG, LPG) được đánh giá còn nhiều dư địa phát triển, song cũng đối mặt không ít thách thức về hạ tầng, chính sách và những biến động khó lường của thị trường quốc tế.

Nhằm tạo không gian trao đổi chuyên sâu về bức tranh toàn cảnh của thị trường khí, Tạp chí Năng lượng Sạch Việt Nam đã tổ chức Diễn đàn “Chiến lược và xu hướng phát triển thị trường khí thiên nhiên (CNG, LNG, LPG) tại Việt Nam và khu vực ASEAN”. Diễn đàn thu hút sự tham gia của đại diện các cơ quan quản lý, chuyên gia, tổ chức khoa học – công nghệ và cộng đồng doanh nghiệp, tập trung phân tích xu hướng phát triển, đồng thời nhận diện những cơ hội và thách thức đặt ra cho thị trường khí trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và toàn cầu.

Phát biểu khai mạc diễn đàn, TS. Mai Duy Thiện, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Sạch Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Năng lượng Sạch Việt Nam nhấn mạnh, chuyển dịch năng lượng không còn là định hướng dài hạn mà đã trở thành quá trình hiện hữu, tác động trực tiếp đến an ninh năng lượng, môi trường, tăng trưởng kinh tế và năng lực cạnh tranh quốc gia. Trong bối cảnh các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn ngày càng được đặt ra rõ nét, khí thiên nhiên – bao gồm CNG, LNG và LPG – được xem là nguồn năng lượng chuyển tiếp có vai trò đặc biệt quan trọng.

Theo TS. Mai Duy Thiện, nhu cầu năng lượng của Việt Nam được dự báo tiếp tục tăng nhanh trong nhiều thập kỷ tới cùng với quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu. Trong khi đó, các nguồn năng lượng truyền thống trong nước đang dần suy giảm, còn năng lượng tái tạo dù phát triển nhanh nhưng vẫn cần thời gian để hoàn thiện hạ tầng, công nghệ lưu trữ và cơ chế thị trường. Do đó, việc phát triển thị trường khí thiên nhiên một cách đồng bộ, minh bạch và bền vững là yêu cầu mang tính chiến lược, gắn liền với mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0”.

Ở góc độ ngành dầu khí, TS. Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam nhận định, khí thiên nhiên là lựa chọn khả thi để giảm phát thải trong ngành điện trong giai đoạn 10–20 năm tới. Tuy nhiên, lĩnh vực này đang đối mặt với nhiều thách thức như biến động giá LNG gắn với yếu tố địa chính trị, chuỗi cung ứng toàn cầu thiếu ổn định, cơ chế chính sách còn trong quá trình hoàn thiện, nhu cầu vốn đầu tư lớn với thời gian thu hồi dài, cũng như sự cạnh tranh ngày càng gay gắt từ năng lượng tái tạo và các công nghệ lưu trữ mới.

Từ thực tiễn đó, TS. Nguyễn Quốc Thập kiến nghị cần đồng bộ hóa quy hoạch cảng LNG – nhà máy điện – hệ thống truyền tải và các hộ tiêu thụ công nghiệp lớn; đơn giản hóa thủ tục lựa chọn nhà đầu tư; xây dựng cơ chế bảo lãnh Chính phủ có chọn lọc cho các dự án điện khí LNG quy mô lớn. Đồng thời, cần phát triển thị trường điện cạnh tranh hoàn chỉnh, cho phép tư nhân tham gia đầu tư truyền tải điện, ký hợp đồng mua bán điện trực tiếp (Direct PPA) và xây dựng cơ chế giá điện khí LNG linh hoạt, tiệm cận thị trường, đi kèm cam kết bao tiêu sản lượng nhằm giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư.

Từ góc độ khoa học – công nghệ, TS. Nguyễn Văn Tư, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Dầu khí Việt Nam cho rằng khí thiên nhiên vẫn giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu năng lượng quốc gia trong ngắn và trung hạn. Việc theo đuổi mục tiêu Net Zero cần có lộ trình phù hợp, tránh áp đặt yêu cầu giảm công suất ngay sau đầu tư, gây khó khăn cho việc thu hút vốn và làm giảm hiệu quả kinh tế của dự án. Theo ông, giai đoạn đến năm 2030 nên tập trung phát triển khí và điện khí; giai đoạn 2030–2040 từng bước chuyển đổi nhiên liệu; và sau năm 2040 mới xem xét thay thế dần khí bằng hydrogen xanh.

Bổ sung góc nhìn quốc tế, ThS. Nguyễn Mai Bích Tiên, Công ty GreenYellow Việt Nam cho biết nhu cầu khí thiên nhiên toàn cầu hiện đạt khoảng 4.250 tỷ m³ và được dự báo tăng lên 4.700 tỷ m³ vào năm 2030, trong đó khu vực châu Á – Thái Bình Dương là động lực tăng trưởng chính.

Theo đánh giá của các chuyên gia, thị trường khí thiên nhiên toàn cầu đang bước vào làn sóng phát triển lớn nhất từ trước tới nay. Đây được xem là “thời điểm thuận lợi” để Việt Nam hoạch định chiến lược phát triển điện khí và hạ tầng LNG dài hạn, qua đó phục vụ mục tiêu chuyển dịch năng lượng bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

PV