Làm bán dẫn cần người trước khi cần vốn

Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến mới của ngành bán dẫn trong khu vực, với sự hiện diện ngày càng rõ nét của các tập đoàn công nghệ lớn như Samsung, Intel hay Amkor. Những dự án quy mô lớn không chỉ mang theo vốn đầu tư, mà còn kéo theo yêu cầu khắt khe về hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt là năng lực thiết kế, chế tạo và vận hành hệ thống máy tự động phục vụ sản xuất chip.

Lễ khai mạc và công bố đề bài cuộc thi Automation Machine Builder Award (AMBA) 2026

Khác với các ngành sản xuất truyền thống, bán dẫn đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao, độ chính xác ở mức micromet và khả năng vận hành liên tục trong môi trường phòng sạch nghiêm ngặt. Điều đó đặt công nghiệp hỗ trợ Việt Nam trước yêu cầu phải nâng chuẩn, từ cung ứng linh kiện đơn giản sang tham gia sâu hơn vào các công đoạn có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao. Muốn vậy, yếu tố then chốt không gì khác ngoài nguồn nhân lực.

Theo các dự báo, trong vòng 5 đến 10 năm tới, Việt Nam cần khoảng 50.000 kỹ sư trong các lĩnh vực tự động hóa, cơ điện tử và bán dẫn để đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp công nghệ cao. Đây là con số rất lớn nếu đặt trong bối cảnh chất lượng đào tạo và mức độ gắn kết giữa nhà trường với doanh nghiệp vẫn còn khoảng cách. Thiếu nhân lực phù hợp không chỉ làm chậm tiến độ dự án, mà còn hạn chế khả năng nội địa hóa và lan tỏa công nghệ.

Trước thực tế đó, việc doanh nghiệp chủ động tham gia đào tạo và phát triển nguồn nhân lực đang trở thành xu hướng rõ nét. Cuộc thi Automation Machine Builder Award AMBA 2026 do Công ty Cổ phần Giải pháp Tự động hóa ETEK phát động là một ví dụ tiêu biểu. Cuộc thi thu hút hơn 300 sinh viên đến từ 27 trường đại học trên cả nước, chia thành 61 đội, cùng tham gia thiết kế hệ thống máy tự động phục vụ sản xuất bán dẫn với chủ đề máy tự động trong sản xuất bán dẫn NPN Loading.

Điểm khác biệt của AMBA nằm ở tính thực tiễn cao. Sinh viên không chỉ làm bài trên giấy mà phải tiếp cận những yêu cầu sát với sản xuất công nghiệp thực tế như độ chính xác cao, khả năng vận hành 24 trên 7 và tiêu chuẩn phòng sạch. Thông qua đó, người học dần hình thành tư duy kỹ sư công nghiệp, hiểu rõ kỷ luật vận hành và tiêu chuẩn quốc tế, những yếu tố bắt buộc nếu muốn tham gia chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu.

Lộ trình cuộc thi kéo dài từ cuối năm 2025 đến đầu năm 2026, gồm các giai đoạn công bố đề bài, thiết kế chi tiết, tham quan nhà máy và vòng chung kết. Ngoài giải thưởng tài chính, các đội thi còn có cơ hội thực tập, tuyển dụng tại các doanh nghiệp công nghệ lớn, đồng thời được hỗ trợ hiện thực hóa ý tưởng thành sản phẩm mẫu. Đáng chú ý, sinh viên còn được kết nối với hệ sinh thái hơn 300 doanh nghiệp đối tác trong lĩnh vực tự động hóa và công nghiệp hỗ trợ.

Từ góc độ kinh tế, những mô hình đào tạo gắn với thực tiễn như AMBA đang góp phần giải bài toán “độ vênh” giữa đào tạo và nhu cầu doanh nghiệp. Khi sinh viên được tiếp cận sớm với bài toán sản xuất thực tế, doanh nghiệp sẽ giảm đáng kể chi phí và thời gian đào tạo lại, đồng thời nâng cao khả năng làm chủ công nghệ, từng bước giảm phụ thuộc vào nhà thầu nước ngoài trong thiết kế và chế tạo máy.

Xa hơn, phát triển nhân lực bán dẫn không chỉ phục vụ riêng ngành chip mà còn tạo nền tảng cho toàn bộ hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ, từ cơ khí chính xác, điện tử đến tự động hóa. Đây là điều kiện cần để doanh nghiệp Việt Nam không chỉ dừng ở vai trò nhà cung ứng cấp thấp, mà từng bước trở thành đối tác công nghệ của các tập đoàn FDI.

Trong bối cảnh cạnh tranh thu hút đầu tư ngày càng gay gắt, lợi thế của Việt Nam không thể chỉ dựa vào chi phí lao động hay ưu đãi chính sách. Nguồn nhân lực chất lượng cao mới là yếu tố quyết định khả năng tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Khi bài toán con người được giải quyết, công nghiệp hỗ trợ Việt Nam mới có thể bứt tốc cùng làn sóng bán dẫn, chuyển từ điểm đến gia công sang trung tâm sản xuất công nghệ cao với giá trị gia tăng lớn hơn.

Lê Long