COP11: Thúc đẩy hợp tác quốc tế kiểm soát thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng

Hội nghị Các Bên lần thứ 11 (COP11) của Công ước Khung của Tổ chức Y tế Thế giới về Kiểm soát Thuốc lá (WHO FCTC), diễn ra từ ngày 17–22/11 tại Geneva (Thụy Sĩ), tiếp tục khẳng định vai trò của Công ước trong nỗ lực giảm tỷ lệ hút thuốc toàn cầu. Trong bối cảnh ngành công nghiệp thuốc lá liên tục thay đổi chiến lược nhằm đối phó với các quy định kiểm soát, các quốc gia thành viên nhấn mạnh yêu cầu phải tăng cường hợp tác và hành động mạnh mẽ hơn để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

COP11 khẳng định vai trò của Công ước Khung WHO FCTC

COP11 có sự tham dự của hơn 1.400 đại biểu đến từ 162 quốc gia, bao gồm đại diện chính phủ, các tổ chức quốc tế và tổ chức xã hội dân sự. Phiên đối thoại chiến lược cấp cao trong ngày họp đầu tiên đã nhìn lại gần hai thập kỷ thực thi Công ước – hiệp ước y tế công cộng đầu tiên của WHO và một trong những văn kiện được phê chuẩn nhanh nhất trong lịch sử Liên Hợp Quốc.

Phát biểu tại phiên khai mạc, ông Andrew Black, quyền Trưởng Ban Thư ký WHO FCTC nhấn mạnh, COP11 là cơ hội quan trọng để các quốc gia thảo luận những vấn đề cấp thiết, từ các biện pháp kiểm soát thuốc lá trong tương lai, trách nhiệm pháp lý, đến bảo vệ môi trường và giảm phơi nhiễm khói thuốc. Ông khẳng định Ban Thư ký WHO FCTC hoan nghênh sự tham gia của các Bên và các quan sát viên nhằm thúc đẩy hợp tác quốc tế, tăng cường hành động toàn cầu ứng phó với “đại dịch thuốc lá”.

Tham gia COP11 năm nay, đoàn Việt Nam do ông Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh (Bộ Y tế), Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, làm Trưởng đoàn. Cùng tham dự có đại diện Quốc hội, Văn phòng Chính phủ, Bộ Tài chính và các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ Y tế, thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và chủ động đóng góp vào các thảo luận tại COP11.

Việt Nam và gần hai thập kỷ tiến bộ trong kiểm soát thuốc lá

Việt Nam là một trong những quốc gia châu Á sớm tham gia WHO FCTC, phê chuẩn Công ước từ tháng 12/2004 và thực thi từ tháng 3/2005. Gần 20 năm qua, Việt Nam được đánh giá có nhiều bước tiến đáng kể trong kiểm soát thuốc lá. Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 đã tạo ra khung pháp lý toàn diện nhằm giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá, trong đó đặc biệt quan trọng là việc áp dụng cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh chiếm 50% diện tích bao bì từ năm 2013. Bên cạnh đó, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – mô hình được WHO đánh giá cao – trở thành nguồn lực quan trọng cho hoạt động truyền thông, đào tạo, thanh tra và kiểm tra.

Theo báo cáo tiến trình toàn cầu trình bày tại COP11, gần 90% quốc gia tham gia Công ước đã ban hành hoặc sửa đổi luật liên quan đến kiểm soát thuốc lá. Nhiều nước thực hiện tăng thuế thuốc lá, mở rộng khu vực không khói thuốc, hạn chế quảng cáo và triển khai các biện pháp mới như bao bì trơn, cảnh báo trên từng điếu thuốc, hay ứng dụng công nghệ hỗ trợ cai nghiện. Đồng thời, nhiều quốc gia tăng cường kiểm soát buôn lậu, áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc và siết chặt quản lý bán thuốc lá cho trẻ vị thành niên. Các biện pháp này được ghi nhận đã góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc và bảo vệ tốt hơn thế hệ trẻ.

Tuy nhiên, hỗ trợ chuyển đổi sinh kế cho nông dân trồng thuốc lá còn hạn chế, trong khi vấn đề môi trường do rác thải thuốc lá – đặc biệt từ tàn thuốc, đầu lọc và thiết bị thuốc lá điện tử – cần được quan tâm hơn. Báo cáo cũng chỉ ra sự khác biệt lớn giữa các quốc gia trong năng lực phối hợp đa ngành và quản lý sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Thách thức từ sản phẩm thuốc lá thế hệ mới và yêu cầu hợp tác toàn cầu

Tại COP11, nhiều đoàn đại biểu bày tỏ lo ngại về sự gia tăng của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm chứa nicotine mới. Ngành công nghiệp thuốc lá đang đẩy mạnh quảng bá các sản phẩm này như lựa chọn “ít hại hơn”, dù nguy cơ gây nghiện nicotine vẫn rất cao. Các chiến dịch tiếp thị tinh vi được cho là nhắm vào thanh thiếu niên bằng hương vị hấp dẫn, thiết kế bắt mắt và thông điệp gây hiểu lầm về độ an toàn. Các tập đoàn thuốc lá lớn – vốn từng phủ nhận độc hại của thuốc lá điếu – tiếp tục sử dụng chiến thuật vận động hành lang và gây ảnh hưởng nhằm trì hoãn việc ban hành các quy định kiểm soát.

Các quốc gia thành viên nhấn mạnh sự cần thiết phải điều chỉnh chính sách để theo kịp sự thay đổi của thị trường, đồng thời kêu gọi tăng cường hỗ trợ kỹ thuật và tài chính nhằm thu hẹp khoảng cách trong triển khai Công ước giữa các quốc gia. Báo cáo của WHO FCTC khẳng định rằng sau gần hai thập kỷ, các nước cần duy trì cam kết chính trị mạnh mẽ, tăng đầu tư cho kiểm soát thuốc lá và tiếp tục coi đây là một ưu tiên phát triển bền vững.

Với hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm do thuốc lá gây ra, COP11 là thời điểm quan trọng để các chính phủ tái khẳng định nỗ lực bảo vệ cộng đồng – đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên – trước nguy cơ nghiện nicotine. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng không có lựa chọn thay thế an toàn nào cho thuốc lá điếu ngoài việc cai nghiện hoàn toàn.

Các phiên họp của COP11 sẽ tiếp tục diễn ra trong những ngày tới. Kết quả của kỳ họp được kỳ vọng sẽ tạo ra định hướng quan trọng cho nỗ lực toàn cầu trong kiểm soát thuốc lá, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm gánh nặng bệnh tật do thuốc lá gây ra.

Lê Long