Cuộc chiến Nga – Ukraine đã gây ra những thay đổi về địa chính trị và kinh tế, với việc Nga và Trung Quốc dẫn đầu một cuộc chạy đua để “giảm đô la hóa” thương mại.

Nhiều quốc gia ưu tiên phi đô la hoá

Theo SCMP đưa tin, tuần trước, Brazil đã bắt đầu chấp nhận thanh toán thương mại và đầu tư bằng đồng Nhân dân tệ. Bên cạnh đó, Trung Quốc đã thanh toán bằng Nhân dân tệ cho khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ TotalEnergies của Pháp trên Sàn giao dịch dầu mỏ và khí đốt tự nhiên Thượng Hải – là giao dịch LNG quốc tế đầu tiên được thanh toán bằng đồng Nhân dân tệ.

Cùng thời gian, các Bộ trưởng tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương của Asean đã nhóm họp để thảo luận về sự hợp tác lớn hơn trong việc sử dụng đồng nội tệ cho thương mại của khu vực. Trong đó, Indonesia đề xuất loại bỏ Visa và Mastercard. Tháng trước, Ả Rập Saudi, quốc gia mà Trung Quốc đang thuyết phục tiến tới thương mại dầu khí bằng đồng Nhân dân tệ đã quyết định trở thành đối tác đối thoại trong Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO).

Cả Ả rập Saudi và Iran, từ lâu đã ủng hộ việc rời xa đồng USD và bày tỏ sự quan tâm đến việc gia nhập BRICS (khối bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) giống như SCO, quan tâm đến việc phát triển các phương thức thanh toán thay thế và các hệ thống thanh toán sang các hệ thống thanh toán bằng USD.

Thực tế, bất kỳ loại tiền tệ nào tìm cách cạnh tranh với đồng đô la Mỹ trong thanh toán thương mại đều phải có tính ổn định và từ một quốc gia không bị trừng phạt. Các loại tiền tệ giao dịch lâu đời như đồng Euro, Yên và bảng Anh đến từ các quốc gia có liên minh địa chính trị với Hoa Kỳ. Vì vậy, một số lãnh đạo các quốc gia đang tìm cách giảm bớt sự phụ thuộc vào đồng USD, và loại tiền tệ duy nhất được xem xét là của các quốc gia BRICS. Trong số này, đồng Nhân dân tệ nổi lên với quá trình quyết liệt tìm kiếm vị trí trên trường quốc tế.

Riêng Nga, mặc dù đã sớm đề xuất phi đô la hóa, nhưng đã bị cô lập về kinh tế kể từ khi sáp nhập Crimea năm 2014 và đặc biệt là sau cuộc tấn công vào Ukraine. Giảm đô la hóa trở thành ưu tiên hàng đầu của Moscow sau năm 2014, khi nước này bắt đầu phát triển Hệ thống chuyển thông điệp tài chính (SPFS), một giải pháp thay thế cho hệ thống ngân hàng SWIFT. Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tìm kiếm sự tham gia từ các quốc gia khác như Iran và SPFS đóng vai trò quan trọng trong việc đưa Iran vào lĩnh vực tài chính của Nga.

Những cơ chế như vậy đặt nền tảng cho sự hợp tác hơn nữa giữa các quốc gia bị Mỹ trừng phạt như Venezuela, Cuba và Triều Tiên. Với sự tham gia của Trung Quốc, SPFS có thể tạo ra một môi trường đầy thách thức về mặt địa chính trị đối với Hoa Kỳ ở những nơi mà Hoa Kỳ tìm kiếm ảnh hưởng nhưng có ít hoặc không có ảnh hưởng kinh tế.

Tương tự, Trung Quốc cũng đã tìm cách giảm sự phụ thuộc vào đồng USD kể từ năm 2018, khi cựu tổng thống Mỹ Donald Trump phát động cuộc chiến thương mại. Năm 2019, Trung Quốc đã đồng ý với Nga bắt đầu sử dụng đồng tiền của họ trong thương mại song phương thay vì đồng USD. Đây là một sự thay đổi lớn vì 80% hàng xuất khẩu của Nga được tính bằng đồng USD vào năm 2013. Đến năm 2021, Nga nắm giữ gần 1/3 dự trữ Nhân dân tệ của thế giới.

Trật tự tài chính toàn cầu có thể bị xáo trộn

Theo chuyên gia phân tích độc lập Sameed Basha nhìn nhận, ngay cả các đồng minh của Mỹ như Israel cũng nhận ra sự chuyển dịch hướng tới một thế giới đa cực. Năm ngoái, lần đầu tiên Ngân hàng Trung ương Israel bắt đầu nắm giữ đồng Nhân dân tệ trong dự trữ ngoại hối của mình, cắt giảm lượng USD, Euro và bảng Anh nắm giữ để nhường chỗ cho đồng Nhân dân tệ, Yên và đô la Canada, đô la Úc.

Với sự gia tăng của các lựa chọn thay thế cho hệ thống kinh tế do Hoa Kỳ lãnh đạo, nhiều quốc gia đã bắt đầu giảm bớt sự phụ thuộc vào đồng USD và duy trì lập trường không liên kết.

Việc lạm dụng các biện pháp trừng phạt để vũ khí hóa đồng USD chống lại các quốc gia không tán thành chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, đang khiến các nền kinh tế lớn và mới nổi lo lắng. Một vấn đề nữa là Hoa Kỳ ngày càng coi Trung Quốc là “đối thủ”, trong khi Trung Quốc là đối tác thương mại hàng đầu của hơn 120 quốc gia.

“Nếu các lệnh trừng phạt kinh tế và ngoại giao của phương Tây giống như những lệnh trừng phạt đối với Nga được áp dụng cho Bắc Kinh, thì các nền kinh tế toàn cầu sẽ gần như không thể giao dịch đúng cách. Ngay cả các biện pháp trừng phạt thứ cấp của Hoa Kỳ đối với các bên thứ ba cũng có thể khiến các quốc gia này trở thành kẻ bị bỏ rơi, gây ra vấn đề cho những người giao dịch với họ và rất có thể dẫn đến sự sụp đổ tài chính toàn cầu”, ông Sameed Basha đánh giá.

Vị chuyên gia cũng dẫn chứng thêm thông tin, một phần tư thế giới đã phải hứng chịu trực tiếp các biện pháp trừng phạt của Hoa Kỳ. Năm ngoái, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ban hành kỷ lục gần 2.500 biện pháp trừng phạt, tăng từ 883 trong năm đầu tiên của ông, trung bình 1.688 mỗi năm. Để so sánh, cựu Tổng thống Trump trung bình áp dụng 1.027 lệnh trừng phạt mỗi năm, còn cựu Tổng thống Barack Obama là 533,…

Trong một cuộc phỏng vấn, Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ – Marco Rubio nhận định rằng: “Trong 5 năm nữa, sẽ có rất nhiều quốc gia giao dịch bằng các loại tiền tệ khác ngoài đồng USD, đến nỗi chúng tôi sẽ không có khả năng trừng phạt họ”.

Việc vội vã phi đô la hóa đang đạt được động lực chưa từng có như một biểu hiện của niềm tin thấp đối với đồng tiền của Hoa Kỳ, tính ổn định và độ tin cậy của nó đang bị nghi ngờ khi lãi suất tăng lên đối với các khoản đầu tư thay thế như các loại tiền tệ khác và vàng.

Với tốc độ này, thế giới có thể chia thành ba khối riêng biệt, sự va chạm có thể sẽ tăng lên khi họ đấu tranh để đồng ý về một hệ thống tiền tệ thống nhất, công bằng, khách quan và có thể kết hợp các yếu tố tiền tệ kỹ thuật số. Sự phân mảnh như vậy sẽ làm xói mòn “chủ nghĩa ngoại lệ” của Mỹ (xuất phát từ việc người Mỹ luôn coi đất nước mình là biểu tượng của “sự xuất chúng, ngoại lệ”), nhưng đó mới chỉ là khởi đầu.

“Một trật tự tài chính toàn cầu mới có thể được thay thế do Trung Quốc và Nga dẫn đầu sẽ dân chủ hóa không gian kinh tế. Nó sẽ mang lại sự kiểm soát và cân bằng không có trong trật tự kinh tế do Hoa Kỳ lãnh đạo – một công cụ nhắm mục tiêu vào những người không đồng ý với thế giới quan của Hoa Kỳ.

Sau nhiều thập kỷ chủ nghĩa đơn phương của Hoa Kỳ, quá trình phi đô la hóa đột nhiên đạt được động lực chỉ sau vài tuần. Một câu trích dẫn của nhà lãnh đạo Vladimir Lenin đã tóm tắt: “Có những thập kỷ không có gì xảy ra, và có những tuần mà nhiều thập kỷ xảy ra”, nhà phân tích độc lập Sameed Basha bình luận.