Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành điểm sáng mới của thị trường carbon khu vực
Ngay sau COP 30, Trường Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU-UEB) phối hợp cùng Đại học Flinders và Dự án Carbon For Good (CARE, CIFOR, Đại học British Columbia) đã kịp thời tổ chức Hội thảo quốc tế “Định hướng thị trường carbon toàn cầu và Việt Nam: Những nhận định sau COP 30 và hướng đi tiếp theo”.
Hội nghị lần thứ 30 các Bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP 30) đã khép lại ngày 22/11/2025 tại thành phố Belem, Brazil. Một điểm sáng của COP 30 là việc các nước nhất trí “tối thiểu tăng gấp ba” tài chính dành cho các quốc gia nghèo thích ứng với biến đổi khí hậu vào năm 2035.
Phát biểu khai mạc Hội thảo quốc tế “Định hướng thị trường carbon toàn cầu và Việt Nam: Những nhận định sau COP 30 và hướng đi tiếp theo”, PGS.TS Lê Trung Thành – Hiệu trưởng VNU-UEB nhấn mạnh, thế giới đang chuyển động nhanh trong nỗ lực ứng phó biến đổi khí hậu. Sau COP 30, các thỏa thuận mới, đặc biệt là việc triển khai Điều 6 của Thỏa thuận Paris đã mở ra giai đoạn quan trọng cho thị trường carbon toàn cầu. Đây là nền tảng để quốc gia, doanh nghiệp và cộng đồng khoa học tham gia mạnh mẽ hơn vào mục tiêu phát thải ròng bằng “0”.
Trong xu thế đó, Việt Nam đang chuẩn bị bước vào giai đoạn vận hành thị trường carbon trong nước vào năm 2028, đồng thời tích cực hội nhập các cơ chế trao đổi tín chỉ quốc tế. Những nghiên cứu từ IPCC (2023), World Bank (2024) và CIFOR-ICRAF (2024) đều khẳng định thị trường carbon là công cụ quan trọng giúp giảm phát thải, phát triển kinh tế xanh và tạo thêm nguồn lực cho các nước đang phát triển.
Ông Nguyễn Thành Công – Phó trưởng phòng Thị trường Carbon (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, thị trường carbon Việt Nam đang được phát triển theo ba giai đoạn: Chuẩn bị, thí điểm và vận hành chính thức. Giai đoạn thí điểm hiện nay tập trung vào các lĩnh vực phát thải lớn như thép, xi măng và nhiệt điện. Khoảng 150 doanh nghiệp sẽ tham gia và được phân bổ 100% hạn ngạch miễn phí trong thời gian đầu. Cơ chế thị trường cho phép doanh nghiệp vay mượn tối đa 15% hạn ngạch của kỳ kế tiếp; chuyển phần hạn ngạch chưa sử dụng sang kỳ mới; và sử dụng tín chỉ carbon để bù trừ tối đa 30% lượng hạn ngạch được giao. Các giao dịch được thực hiện trên sàn giao dịch carbon.
Tính đến nay, Việt Nam có 258 dự án đăng ký theo cơ chế phát triển sạch (CDM), 77 dự án được cấp tín chỉ với tổng hơn 25,67 triệu tín chỉ. Trong khuôn khổ cơ chế tín chỉ chung (JCM) với Nhật Bản, Việt Nam có 48 dự án đăng ký và hơn 817.000 tín chỉ đã được cấp. Quy trình tạo tín chỉ gồm: lựa chọn phương pháp, lập hồ sơ thiết kế, thẩm định, đăng ký, giám sát, thẩm tra và cấp tín chỉ. Đối với doanh nghiệp, các bước chuẩn bị gồm kiểm kê khí nhà kính, xây dựng kế hoạch tham gia, tăng cường năng lực và thiết lập hệ thống giám sát theo yêu cầu mới.
TS. Beria Leimona (Trung tâm Nghiên cứu lâm nghiệp quốc tế – CIFOR) cho biết, thế giới đang cần lượng vốn khổng lồ để thúc đẩy giảm phát thải, thích ứng biến đổi khí hậu và bảo tồn đa dạng sinh học. Giai đoạn đến năm 2030 cần đầu tư 6.300-6.700 tỷ USD mỗi năm, trong đó Chính phủ cần bổ sung 800-900 tỷ USD, doanh nghiệp cần 1.000-1.200 tỷ USD và các nguồn quốc tế đóng góp 490-610 tỷ USD.
Thị trường carbon được nhìn nhận là kênh quan trọng huy động vốn tư nhân, bổ trợ nguồn lực công. Chỉ riêng giai đoạn quý 1 – quý 3 năm 2024, thế giới đã huy động khoảng 14 tỷ USD cho các dự án tín chỉ carbon mới. Tín chỉ loại bỏ carbon dựa vào thiên nhiên đang là nhóm thu hút mạnh nhất.
COP 30 ghi nhận nhiều quyết định quan trọng, trong đó có việc ra mắt “Liên minh mở về thị trường carbon bắt buộc”, khẳng định vai trò điều phối của các Chính phủ trong xây dựng thị trường carbon minh bạch và có khả năng kết nối xuyên biên giới. Đồng thời, các quy tắc của Điều 6 Thỏa thuận Paris tiếp tục được thúc đẩy với kỳ vọng thống nhất các tiêu chuẩn về MRV, rò rỉ carbon, tính bền vững và phương pháp đo lường tín chỉ rừng, đất đai.
Tuy vậy, thị trường vẫn còn nhiều thách thức: cơ chế Điều 6.4 chưa hoàn chỉnh, cơ chế quản lý do Liên Hợp Quốc hỗ trợ chưa đầy đủ, và mối lo về bất bình đẳng tiếp cận thị trường giữa các nước đang phát triển. Các quy định liên quan đến cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) cũng tiếp tục gây tranh luận.
Ở nhóm lĩnh vực sử dụng đất – rừng, chuyên gia cho rằng cả cơ hội và rủi ro đều lớn. Các tín chỉ REDD+, PES và tín chỉ dựa vào thiên nhiên được kỳ vọng sẽ có vị thế cao hơn trong thị trường tuân thủ. Tuy nhiên, tiêu chuẩn toàn vẹn cao có thể khiến nhiều cộng đồng vùng sâu, vùng xa không đủ năng lực tham gia. Nguy cơ thị trường nghiêng về doanh nghiệp lớn thay vì cộng đồng địa phương là điều cần lưu ý. Các chuyên gia khuyến nghị tăng cường hệ thống MRV cấp quốc gia – địa phương, minh bạch hóa chia sẻ lợi ích và điều chỉnh các hành động tại thực địa cho phù hợp với cấu trúc thị trường đang hình thành.
Tại Hội thảo, các diễn giả thống nhất rằng tương lai thị trường carbon Việt Nam phụ thuộc vào hợp tác, công nghệ và sự tham gia chủ động của doanh nghiệp. Thị trường carbon không chỉ là công cụ khí hậu mà còn là cơ hội kinh tế, đòi hỏi khung pháp lý hoàn chỉnh, hệ thống MRV đáng tin cậy và sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân. Với nền tảng đang xây dựng, Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành điểm sáng mới của thị trường carbon khu vực.
PV
