Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững
Triển khai thực hiện công tác truyền thông chính sách năm 2025, nhằm cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe, kinh tế và phát triển bền vững, cũng như thảo luận về vai trò quan trọng của chính sách thuế trong kiểm soát thuốc lá, Cục Báo chí phối hợp Tổ chức HealthBridge tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề “Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững”.
Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Đặng Khắc Lợi – Phó Cục trưởng Cục Báo chí cho biết: Mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó có gần 7 triệu người đang và đã từng hút thuốc, và 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng bị tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Số người chết vì thuốc lá nhiều hơn tổng số người chết vì HIV⁄AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.
Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước. Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN .
Một trong những nguyên nhân chính khiến cho tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm chậm là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới, năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của nước ta chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN, trong khi thu nhập người dân tiếp tục tăng nhanh khiến giá thuốc lá ngày càng trở nên dễ tiếp cận, với ngay cả nhóm chưa có thu nhập như là trẻ em. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Ngân hàng Thế giới đã khuyến nghị rằng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ ít nhất là 75% để có hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng sản phẩm có hại này.
Chia sẻ tại Hội thảo, Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá và kêu gọi các nhà lập pháp hãy hành động thật mạnh mẽ vì sức khỏe và sự phát triển của Việt Nam. Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.
Việc tăng thuế thuốc lá đã được chứng minh là biện pháp hiệu quả và ít tốn kém nhất để giảm sử dụng thuốc lá, đặc biệt là ngăn ngừa thanh thiếu niên hút thuốc. Biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh tật, và tử vong mà còn giúp tăng nguồn thu từ thuế thuốc lá cho ngân sách, để tái đầu tư vào các ưu tiên của đất nước.
Tham luận tại Hội thảo, ThS. BS. Nguyễn Tuấn Lâm – Chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng một hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp với thuốc lá, bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện có. Mức thuế tuyệt đối nên được áp ở mức khởi điểm 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh mức thuế tỷ lệ hiện hành, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Phương án khuyến nghị của WHO sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam và nữ sẽ xuống dưới 36% và 1,0% tương ứng vào năm 2030, qua đó sẽ đạt được các mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá Việt Nam. Phương án này, sẽ làm giảm đáng kể tổng số người hút thuốc, ước tính giảm khoảng 696.000 người vào năm 2030 so với năm 2020. Đồng thời, giúp tăng doanh thu thuế them 29.000 tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020.
Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực hướng tới phát triển bền vững, giảm bất bình đẳng và xây dựng một xã hội khỏe mạnh, công bằng, thì tăng thuế thuốc lá không phải là lựa chọn – mà là một đòi hỏi cấp thiết. Đây là thời điểm để các nhà hoạch định chính sách thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu tác hại của thuốc lá, đồng thời củng cố nguồn lực cho phát triển.
Lê Minh
