Khai thông thể chế từ một tờ giấy phép

Một công cụ quản lý nếu không được vận hành đúng cách, sớm muộn sẽ trở thành gánh nặng. Giấy phép xây dựng vốn dĩ là công cụ kỹ thuật giúp quản lý trật tự đô thị và bảo đảm an toàn công trình. Nhưng thực tế cho thấy, chính thủ tục này lại đang là một “mắt xích” gây ách tắc không chỉ cho người dân, doanh nghiệp mà cả dòng chảy đầu tư, phát triển hạ tầng.

Khi thủ tục trở thành gánh nặng cho người dân

Chỉ đạo mới đây của Thủ tướng Chính phủ về cắt giảm mạnh thủ tục cấp phép xây dựng, đặc biệt với các công trình đã có quy hoạch chi tiết tỉ lệ 1/500 hoặc thuộc khu vực đã phê duyệt thiết kế đô thị là lời cảnh báo dứt khoát rằng chúng ta không thể tiếp tục giữ lại một khâu thủ tục đang tạo ra quá nhiều hệ lụy.

Đó là sự bất nhất trong quy định giữa các quận huyện; là những bản vẽ thiết kế “mỗi nơi một kiểu”, thậm chí “mỗi cán bộ một cách hiểu”; là những rào cản khiến người dân phải cậy nhờ dịch vụ làm thay hồ sơ hay buộc phải “làm trước – xin sau” để kịp tiến độ. Và sau tất cả, chính quyền địa phương đôi khi vẫn thanh tra, xử phạt chính những hành vi mà trước đó họ đã buông lỏng hoặc thiếu hướng dẫn nhất quán.

Chẳng phải ngẫu nhiên mà nhiều cá nhân, doanh nghiệp chọn cách “lách luật” hoặc tìm tới các “cò giấy phép” như một giải pháp mặc định. Khi thủ tục không còn là công cụ kiểm soát minh bạch, mà trở thành một hành lang phức tạp, nhiều tầng nấc và dễ phát sinh chi phí ngầm, thì sự méo mó trong thực thi là điều không thể tránh khỏi.

Không cần chờ thêm những vụ việc tiêu cực, cũng không cần thêm các cuộc khảo sát hay báo cáo đánh giá. Chính sự bức bối của người dân khi xây một căn nhà, sự trì trệ trong phê duyệt một công trình, và cả mạng lưới “dịch vụ giấy phép” mọc lên như nấm đã cho thấy một thực tế rõ ràng: quản lý bằng cấp phép đang lỗi nhịp với yêu cầu phát triển.

Tinh thần cải cách của Chính phủ là nhất quán: những nơi đã có quy hoạch chi tiết, có thiết kế đô thị cụ thể thì không nên và không cần xin phép lại. Đó là lối tư duy tiến bộ, phù hợp với cách quản trị hiện đại, nơi Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, thay vì kiểm soát hành chính theo kiểu hình thức.

Không thể trì hoãn cải cách thêm nữa

Nhiều ý kiến cho rằng, người phản ánh sự thiếu thống nhất giữa các quy định cấp phép ở từng địa phương, hay những bất cập trong xác định cao độ nền khiến người dân xây đúng thực tế lại bị xử phạt sai phép, là minh chứng cho thấy sự mâu thuẫn giữa quy định và thực tiễn, không chỉ gây khó khăn cho người dân mà còn làm suy yếu năng lực quản lý của cơ quan chức năng.

Khi mỗi quận, mỗi phường một kiểu, mỗi cán bộ một cách hiểu luật thì giấy phép không còn giữ vai trò là thước đo pháp lý, mà dễ trở thành chiếc “mặt nạ” hợp thức hóa sai phạm hoặc gây nhũng nhiễu.

Cải cách ở đây không phải là xóa bỏ toàn bộ kiểm soát xây dựng, mà là chuyển đổi cách quản lý, từ tiền kiểm sang hậu kiểm; từ kiểm tra hồ sơ sang giám sát thực tế; từ xin – cho sang minh bạch hóa trách nhiệm và quyền

Một khi đã có bản đồ quy hoạch chi tiết, đã xác lập thiết kế đô thị, thì cơ quan hành chính phải thực hiện đúng vai trò là người đảm bảo cho quyền xây dựng – không phải người quyết định “có cho làm hay không”. Nếu còn tiếp tục yêu cầu cấp phép, thì quy hoạch trở thành vô nghĩa, còn giấy phép trở thành cơ chế “xin” thay vì “đăng ký và tuân thủ”.

Đã đến lúc thay đổi tận gốc tư duy hành chính trong quản lý xây dựng. Muốn vậy, phải bắt đầu từ số hóa toàn bộ dữ liệu quy hoạch, công khai đầy đủ trên nền tảng trực tuyến để người dân dễ tiếp cận và chủ động thiết kế theo đúng tiêu chuẩn. Song song đó, cần nâng cao năng lực hậu kiểm và chế tài xử phạt vi phạm, để dù không cấp phép vẫn đảm bảo trật tự xây dựng.

Chỉ đạo của Thủ tướng là tín hiệu chính trị rõ ràng: cải cách không thể dừng ở khẩu hiệu. Nếu không mạnh tay cắt bỏ những khâu không còn phù hợp, thì mọi nỗ lực số hóa, đơn giản hóa thủ tục cũng sẽ bị bào mòn bởi những vòng luẩn quẩn của cơ chế cũ kỹ.

Trong một hệ thống hành chính hiện đại, niềm tin không nằm ở giấy tờ đóng dấu đỏ, mà nằm ở sự minh bạch, đồng bộ và trách nhiệm thực thi. Bỏ thủ tục cấp phép ở những nơi đã có quy hoạch chi tiết không chỉ là cải cách kỹ thuật, đó là bước chuyển từ tư duy “xin – cho” sang mô hình quản lý minh bạch, phục vụ và có trách nhiệm.

Nguyễn Giang – Diễn đàn Doanh nghiệp