Giải pháp phát triển thị trường điện cạnh tranh

Được sự chỉ đạo của VCCI, Tạp chí DĐDN tổ chức Diễn đàn “Thúc đẩy điện tái tạo cho doanh nghiệp: Vấn đề đặt ra trong thực tiễn và giải pháp thực hiện” vào chiều 25/9.

Áp dụng thị trường điện cạnh tranh được đánh giá là một bước đi tất yếu, mang lại đột phá cho nền kinh tế. Tuy nhiên, để thành công, cần chính sách khuyến khích mạnh mẽ cùng lộ trình bài bản.

Chia sẻ với Diễn đàn Doanh nghiệp, ông Nguyễn Anh Tuấn – Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho biết, khi thị trường điện cạnh tranh vận hành, các thành phần tham gia bao gồm doanh nghiệp, người dân, đặc biệt là các hộ tiêu thụ điện lớn, sẽ là đối tượng hưởng lợi trực tiếp và rõ ràng nhất. Thế nhưng, trước mắt chúng ta cần thiết kế lại “bộ khung” cho cơ chế mua bán điện trực tiếp.

– Ông đánh giá thế nào về các bước cần thiết trong lộ trình thí điểm thị trường điện cạnh tranh và những thách thức còn tồn tại?

Trước tiên chúng ta cần thực hiện tốt cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), vì cơ chế này được vận hành hiệu quả, thì mới tạo cơ sở, tiền đề, thí điểm cho thị trường điện cạnh tranh vào vận hành thực chất. Tuy vậy, Nghị định 57/2025/NĐ-CP được kỳ vọng mở ra hành lang pháp lý cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), song thực tế triển khai vẫn bộc lộ nhiều bất cập.

Báo cáo tại hội nghị sơ kết do Bộ Công Thương tổ chức cuối tháng 8/2025 cho thấy, cả địa phương và doanh nghiệp đều phản ánh những khó khăn lớn khi áp dụng. Trước hết, khung giá và các loại chi phí chưa minh bạch là rào cản quan trọng nhất. Hiện vẫn thiếu thông tư hướng dẫn chi tiết cách tính phí truyền tải, phân phối, điều độ vận hành hay chi phí bù trừ chênh lệch, khiến doanh nghiệp khó dự báo tài chính, hạn chế thu hút vốn đầu tư.

Ngay cả với hình thức kết nối riêng, khung giá bán điện cũng chưa rõ ràng, làm gia tăng rủi ro cho nhà đầu tư. Bên cạnh đó, thủ tục hành chính còn phức tạp, quy trình phê duyệt dự án thiếu hướng dẫn cụ thể về hồ sơ, trình tự, vai trò phối hợp của các bên liên quan. Những khoảng trống này cho thấy để DPPA thực sự đi vào cuộc sống, cần sớm được tháo gỡ bằng chính sách minh bạch, khả thi hơn.

– Trước những bất cập trên, ông có những ý kiến nào cần góp ý cho cơ chế DPPA được vận hành hiệu quả?

Để cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) thực sự vận hành hiệu quả, Nghị định 57/2025/NĐ-CP cần được sửa đổi, bổ sung nhằm tháo gỡ các vướng mắc của doanh nghiệp và nhà đầu tư. Trọng tâm là minh bạch hóa, đơn giản hóa và đảm bảo tính khả thi tài chính. Về hình thức mua bán điện qua đường dây chung, trước hết, phải ban hành Thông tư hướng dẫn chi tiết, làm rõ công thức tính phí truyền tải, phân phối, điều độ, dịch vụ phụ trợ và đặc biệt là chi phí cân bằng công suất; đồng thời xây dựng khung giá, cơ chế thanh toán minh bạch giữa các bên.

Song song, thủ tục DPPA cần tinh gọn theo cơ chế một cửa, phân định trách nhiệm rõ ràng giữa Bộ Công Thương, EVN và Cục Điện lực. Bên cạnh đó, cần sớm ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật đấu nối, hạ tầng đo đếm điện năng thông minh để đảm bảo an toàn, ổn định hệ thống.

Cuối cùng, hợp đồng mẫu PPA phải được xây dựng với các điều khoản cơ bản về giá, sản lượng, thời hạn, trách nhiệm và cơ chế xử lý rủi ro, vừa chuẩn hóa vừa linh hoạt. Nếu không nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý, cơ chế DPPA khó đi vào thực tiễn.

– Có thể thấy, để hình thành điện cạnh tranh cần gỡ vướng rất nhiều nút thắt của cơ chế DPPA hiện nay. Ông có kiến nghị nhóm giải pháp nào để thúc đẩy mô hình thị trường điện cạnh tranh ở Việt Nam phát triển thành công?

Để mô hình thị trường điện cạnh tranh phát triển thành công, Việt Nam cần tập trung đồng bộ vào bốn nhóm giải pháp then chốt.

Thứ nhất, phải hoàn thiện khung pháp lý rõ ràng, đặc biệt qua Luật Điện lực sửa đổi, nhằm phân định minh bạch vai trò, trách nhiệm của nhà sản xuất, đơn vị truyền tải, phân phối, bán lẻ điện và khách hàng. Cùng với đó, cơ chế giá điện phải được xây dựng công khai, minh bạch, phản ánh đúng chi phí ở tất cả các khâu.

Thứ hai, tái cấu trúc ngành điện với trọng tâm là tách bạch chức năng của EVN; thành lập đơn vị vận hành hệ thống và thị trường điện hoàn toàn độc lập để bảo đảm tính khách quan.

Thứ ba, ưu tiên đầu tư, hiện đại hóa lưới điện truyền tải và phân phối, phát triển lưới điện thông minh nhằm tích hợp hiệu quả năng lượng tái tạo và quản lý nhu cầu phụ tải linh hoạt.

Thứ tư, cần có lộ trình chuyển đổi chi tiết sang thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, bắt đầu thí điểm với khách hàng công nghiệp lớn rồi mở rộng dần. Thành công của thị trường điện cạnh tranh là thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo, giúp doanh nghiệp được chọn nhà cung cấp điện, góp phần tạo lên bước ngoặt cho ngành năng lượng, thúc đẩy tăng trưởng bền vững và hiệu quả cho toàn bộ nền kinh tế.

– Trân trọng cảm ơn ông!

Phương Thanh – Diễn đàn Doanh nghiệp