Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam: Cần đầu tư đúng trọng tâm

Hiện nay, Việt Nam có khoảng 1.700 doanh nghiệp FDI hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, chiếm gần 40% tổng số doanh nghiệp toàn ngành. Dù vậy, theo đánh giá của Bộ Công Thương, tỉ lệ nội địa hóa ở nhiều lĩnh vực chủ chốt vẫn còn ở mức khiêm tốn. Ngành dệt may – da giày đạt khoảng 45-50%, cơ khí chế tạo chỉ 15-20%, trong khi lắp ráp ô tô dao động từ 5-20%. Đáng chú ý, khoảng 6.000 doanh nghiệp CNHT trong nước mới chỉ đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu linh kiện, phụ tùng phục vụ sản xuất.

Nếu chỉ tính riêng khối doanh nghiệp nội địa, tỉ lệ nội địa hóa bình quân mới đạt khoảng 15,7%. Những con số này phản ánh rõ thực trạng doanh nghiệp Việt vẫn đứng ngoài “sân chơi lớn” của chuỗi giá trị toàn cầu, chưa tạo được sự gắn kết bền chặt với các tập đoàn đa quốc gia.

Doanh nghiệp nội địa và hành trình gia nhập chuỗi cung ứng

Theo ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), để doanh nghiệp trong nước tham gia hiệu quả vào chuỗi cung ứng toàn cầu, cần một quá trình hỗ trợ đồng bộ về công nghệ, quản trị, tiêu chuẩn kỹ thuật và đặc biệt là cơ hội kết nối với các “đầu tàu” FDI.

Chia sẻ từ góc độ hiệp hội,  Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI), cho rằng tham gia chuỗi cung ứng, nhất là trong lĩnh vực cơ khí chế tạo, là hành trình dài hơi và đòi hỏi cam kết bền bỉ. Doanh nghiệp không chỉ đầu tư máy móc, công nghệ mà còn phải xây dựng đội ngũ nhân sự, cải tiến quy trình sản xuất theo các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe.

Thực tế đã có những doanh nghiệp Việt đi lên từ vị thế rất thấp. Một doanh nghiệp thành viên VASI ban đầu chỉ tham dự triển lãm quốc tế tại Đức với vai trò quan sát. Sau khi nhận diện được cơ hội, doanh nghiệp này từng bước đầu tư đổi mới công nghệ, tham gia các chương trình tư vấn – đào tạo tại chỗ và kiên trì cải tiến năng lực sản xuất. Kết quả, đến năm 2023, doanh nghiệp đã mở rộng thêm hai nhà máy, sản lượng tăng gấp ba lần và từng bước trở thành nhà cung ứng cho các tập đoàn lớn. Câu chuyện này cho thấy, để “chen chân” vào chuỗi cung ứng toàn cầu, doanh nghiệp cần tới 9–10 năm đầu tư bài bản về công nghệ và con người.

Chính sách mới tạo cú hích cho công nghiệp hỗ trợ

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Chu Việt Cường, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp (Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương), cho biết việc Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 205/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 111/2015 là bước đi quan trọng nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn tồn tại suốt gần một thập kỷ trong phát triển CNHT.

Một trong những điểm nhấn của chính sách mới là phát triển hệ thống trung tâm hỗ trợ công nghiệp ở cả cấp vùng và địa phương. Hiện đã hình thành Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp phía Bắc và phía Nam; thời gian tới, các địa phương sẽ thành lập các trung tâm tương tự trực thuộc Sở Công Thương. Các trung tâm này đóng vai trò đào tạo, tư vấn chuyển giao công nghệ, hỗ trợ kiểm định – thử nghiệm sản phẩm, qua đó nâng cao năng lực cho doanh nghiệp CNHT địa phương.

Song song đó, Cục Công nghiệp tiếp tục phối hợp với các tập đoàn đa quốc gia như Samsung, Toyota để lựa chọn doanh nghiệp tiềm năng trong nước, hỗ trợ cải tiến sản xuất, từng bước trở thành nhà cung ứng cấp 2, tiến tới cấp 1. Đặc biệt, theo Nghị định 205, Nhà nước hỗ trợ tối đa tới 70% chi phí cho hoạt động chuyển giao công nghệ, tạo động lực quan trọng để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư đổi mới.

Tập trung 5 lĩnh vực mũi nhọn, tránh dàn trải nguồn lực

Theo đại diện Bộ Công Thương, thay vì đầu tư tràn lan, chiến lược phát triển CNHT giai đoạn tới sẽ tập trung vào 5 lĩnh vực trọng tâm: cơ khí chế tạo; ô tô; điện – điện tử và bán dẫn; dệt may – da giày; và vật liệu cơ bản.

Với ngành cơ khí, mục tiêu là phát triển sản xuất linh kiện, phụ kiện phục vụ các ngành sản xuất lớn trong nước. Ngành ô tô được xem là thị trường nhiều tiềm năng khi tỉ lệ nội địa hóa hiện mới đạt 15- 20%, trong khi mục tiêu đến năm 2030 là 30- 40%. Việc thu hút FDI vào các công đoạn có hàm lượng công nghệ cao như khung xe, hộp số, bộ điều khiển đang được ưu tiên.

Ngành điện – điện tử và bán dẫn tiếp tục là điểm sáng thu hút FDI, đóng góp hơn 30% giá trị xuất khẩu công nghiệp chế biến, chế tạo. Việt Nam đang từng bước hình thành các cụm công nghiệp chuyên biệt tại Bắc Ninh, Hải Phòng, TPHCM, đồng thời phối hợp với các tập đoàn lớn để đào tạo đội ngũ kỹ sư thiết kế, gia công vi mạch.

Đối với dệt may – da giày, định hướng là phát triển nguồn nguyên liệu trong nước như sợi kỹ thuật, da nhân tạo, đế giày sinh học nhằm giảm phụ thuộc nhập khẩu. Trong khi đó, vật liệu cơ bản được xác định là “nút thắt” then chốt, với trọng tâm đầu tư vào hợp kim nhôm, nhựa kỹ thuật, cao su kỹ thuật, vật liệu cho pin xe điện và linh kiện 5G.

Có thể thấy, việc xác định rõ trọng tâm đầu tư không chỉ giúp sử dụng hiệu quả nguồn lực mà còn tạo nền tảng để công nghiệp hỗ trợ Việt Nam từng bước nâng cao vị thế, tham gia sâu và bền vững hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Hoàng My