Công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử: Cánh cửa mở ra chuỗi cung ứng toàn cầu
Ngành điện tử Việt Nam đang chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ, trở thành một trong những lĩnh vực xuất khẩu chủ lực của quốc gia. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và tỷ lệ nội địa hóa thấp đang đặt ra thách thức lớn cho sự phát triển bền vững của ngành.
Thành tựu xuất khẩu và những thách thức nội tại
Năm 2024, ngành điện tử Việt Nam ghi nhận kim ngạch xuất khẩu đạt 126,5 tỷ USD, chiếm hơn 34% tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia (405 tỷ USD). Trong đó, nhóm hàng máy tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 72,6 tỷ USD, tăng 26,6% so với năm 2023; điện thoại và linh kiện đạt 53,9 tỷ USD, tăng 2,9%.
Phần lớn giá trị này đến từ các tập đoàn nước ngoài như Samsung, LG, Apple, trong khi doanh nghiệp nội địa chỉ đảm nhận các công đoạn có giá trị thấp. Theo Bộ Công Thương, tỷ lệ nội địa hóa ngành điện tử hiện khoảng 5-10%. Hầu hết sản phẩm điện tử tại Việt Nam là hàng nhập khẩu nguyên chiếc hoặc lắp ráp bằng linh kiện ngoại.
Theo Cục Thống kê, kim ngạch nhập khẩu điện tử, máy tính và linh kiện năm 2024 đạt 107 tỷ USD, tăng 21,7% so với năm 2023, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn cung linh kiện nước ngoài và hạn chế trong năng lực sản xuất nội địa.
Bà Đỗ Thị Thúy Hương, Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam (VEIA), cho biết: “Ngành công nghiệp điện tử Việt Nam thâm dụng lao động lớn, khác với các nước tập trung vốn và công nghệ. Việt Nam đang phát triển công nghiệp bán dẫn, liên quan đến đầu tư sản xuất và xử lý quy trình công nghệ, nên nhân lực không chỉ cần kỹ sư thiết kế vi mạch mà còn phải hiểu quy trình sản xuất – đây là điểm yếu hiện nay.”
Ông Trần Hữu Quyền, Chủ tịch VNPT Technology, nhận định: “Chuỗi cung ứng linh kiện cho sản xuất điện tử hiện vẫn phụ thuộc chủ yếu vào nhập khẩu. Trong nước có một số nhà máy sản xuất linh kiện, song phần lớn là doanh nghiệp FDI từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc). Các doanh nghiệp Việt mới chỉ đáp ứng được cấu phần cơ khí, vật tư phụ kiện, chưa đầu tư vào linh kiện điện tử. Vai trò của doanh nghiệp Việt trong chuỗi cung ứng vẫn rất khiêm tốn. Dù đã có doanh nghiệp trong nước làm chủ thiết kế và sản xuất, nhưng quy mô vẫn nhỏ so với Foxconn, Samsung, Canon…”
Ông Trần Đức Tùng, Phó Tổng Giám đốc Hanel PT, chia sẻ: “Khoảng 10 năm gần đây, số doanh nghiệp Việt tham gia chuỗi cung ứng cơ khí, nhựa, bao bì của Nhật Bản tăng lên, nhưng trong lĩnh vực điện tử, vẫn ít doanh nghiệp đủ kinh nghiệm và khả năng sản xuất đạt tiêu chuẩn Nhật Bản.”
Chiến lược nâng cao năng lực doanh nghiệp nội địa
Mặc dù mang lại kim ngạch xuất khẩu lớn, các doanh nghiệp điện tử Việt vẫn gặp nhiều khó khăn. Bà Đỗ Thị Thúy Hương cho biết, phần lớn doanh nghiệp điện tử và công nghiệp hỗ trợ là vừa và nhỏ, thiếu ba yếu tố quan trọng: vốn, công nghệ và nhân lực.
Các doanh nghiệp trong nước vẫn thiên về gia công, lắp ráp, chưa chú trọng phát triển chuỗi cung ứng hay các khâu có giá trị cao như thiết kế, nghiên cứu và phát triển (R&D), phân phối… khiến giá trị gia tăng và sức lan tỏa cho ngành công nghiệp hỗ trợ còn hạn chế.
Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực cho rằng, các doanh nghiệp điện tử cần nắm bắt xu hướng thương mại và đầu tư toàn cầu, tận dụng chính sách hỗ trợ về thuế, phí, lãi suất để đẩy mạnh chuyển đổi số, sản xuất xanh, phát triển công nghiệp hỗ trợ và tăng cường nguồn nguyên liệu trong nước.
Chính phủ đã nhận diện vấn đề và triển khai Quyết định 68/QĐ-TTg về phát triển công nghiệp hỗ trợ, cùng các gói tín dụng ưu đãi, hỗ trợ chứng nhận tiêu chuẩn, tư vấn kỹ thuật, chuyển đổi số. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế vẫn chưa rõ nét ở cấp doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp phản ánh khó tiếp cận vốn, thời gian thẩm định dài và thiếu tư vấn thực tế.
Một số địa phương như TP.HCM, Bắc Ninh, Hải Phòng đã xây dựng trung tâm kỹ thuật hỗ trợ công nghiệp hỗ trợ, nhưng mô hình này chưa được nhân rộng.
Trong bối cảnh thế giới tái cấu trúc chuỗi cung ứng sau đại dịch và xu hướng “China+1” tiếp diễn, Việt Nam có cơ hội lớn để nâng cấp năng lực công nghiệp hỗ trợ. Cần có chiến lược tổng thể kết nối chính sách công, năng lực doanh nghiệp tư nhân và đầu tư nước ngoài nhằm nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Nếu không tận dụng được cơ hội này, Việt Nam sẽ tiếp tục chỉ là điểm đặt nhà máy thay vì trung tâm sản xuất công nghiệp.
Bùi Liên
