Công nghiệp hỗ trợ đang thiếu gì để bứt phá

Lực đẩy từ số hóa và nhu cầu tái cấu trúc chuỗi cung ứng

 Diễn đàn cấp cao về đổi mới số hóa và AI trong máy công cụ, diễn ra trong khuôn khổ Triển lãm CMES Vietnam 2025 từ 12/11 – 15/11, quy tụ lãnh đạo của  Hội Tự động hóa Việt Nam (VAA), Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam (VAMI), Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE) và CAMEL Events cùng hàng trăm doanh nghiệp cơ khí, công nghệ. Đa số các ý kiến cho thấy một quan điểm xuyên suốt: máy công cụ và ngành cơ khí là nền tảng để Việt Nam phát triển công nghiệp 4.0, nhưng nội lực hiện chưa đủ mạnh.

Diễn đàn có sự tham gia của các lãnh đạo VAA, VAMI, VAFIE, CAMEL Events, các chuyên gia, nhà khoa học trong lĩnh vực công nghệ, AI, chuyển đổi số và đại diện các doanh nghiệp có gian hàng trưng bày tại triển lãm

Đỗ Nguyên Hưng, Phó Tổng Thư ký VAA nhấn mạnh, mục tiêu công nghiệp 4.0 đến 2030–2045 đặt trọng tâm vào kinh tế số, kinh tế xanh, nâng cao năng suất – chất lượng và khả năng tự chủ công nghiệp. Dù vậy, thực tế cho thấy Việt Nam mới đáp ứng được khoảng 32% nhu cầu máy móc, thiết bị, còn 68% phải nhập khẩu, chỉ riêng 9 tháng năm 2025 đã đạt 44,27 tỷ USD.

Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đẩy mạnh công nghiệp hỗ trợ cơ khí chính xác, tăng năng lực làm chủ công nghệ, phát triển cụm liên kết ngành và doanh nghiệp đầu đàn. Các chính sách hiện hành như Nghị quyết 52, Nghị quyết 29, Quyết định 319 hay Nghị quyết 115 đã tạo khung pháp lý quan trọng, song doanh nghiệp vẫn cần ưu đãi mạnh hơn về thuế, tín dụng, hạ tầng và tiêu chuẩn kỹ thuật.

Song song với đó, những câu chuyện thực tế về sản xuất thông minh cũng cho thấy hướng đi rõ ràng. Tại diễn đàn, ông Nguyễn Hoàng Kiên, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông chia sẻ quá trình doanh nghiệp chuyển đổi từ mô hình sản xuất truyền thống sang hệ sinh thái sản phẩm – dịch vụ 4.0, triển khai bản sao số, vận hành theo JIT, Zero Defect, tái cấu trúc hệ thống theo chuẩn quốc tế. Đây là mô hình mẫu cho thấy điều kiện cần để doanh nghiệp Việt tiến gần hơn đến chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, điểm yếu phổ biến vẫn nằm ở bảo trì và vận hành máy công cụ – một mắt xích quan trọng của năng lực sản xuất. Các chuyên gia từ công ty Tú Lộc Tech (TuLoTech), Công ty Cổ phần Tư vấn Cải tiến đầu tư và kết nối Việt – Nhật (VJIP), chỉ ra rằng nhiều doanh nghiệp vẫn bảo trì “đồng loạt”, dẫn đến lỗi sản phẩm, giảm tuổi thọ thiết bị và mất uy tín với khách hàng FDI. TPM, CMMS hay ứng dụng AI/ML vào bảo trì tiên đoán là giải pháp, nhưng rào cản lớn nhất vẫn là nhân lực và nhận thức, đặc biệt với SME cơ khí.

Ông Nguyễn Hoàng Kiên, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông phát biểu tại sự kiện

Khoảng trống trong công nghiệp hỗ trợ và yêu cầu bứt phá

 Một trong những vấn đề then chốt được thảo luận sâu là năng lực tham gia chuỗi cung ứng của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ. Dù Việt Nam đứng trước cơ hội lớn khi FDI trong lĩnh vực ô tô, điện tử, cơ khí chính xác tiếp tục mở rộng – thể hiện qua khảo sát JETRO 2024–2025 về xu hướng tăng mua linh kiện nội địa – nhưng doanh nghiệp Việt chưa đáp ứng được yêu cầu về kỹ thuật, độ chính xác, đồng thiết kế hay tốc độ phản ứng.

Tại tọa đàm “Cuộc cách mạng sản xuất theo nhu cầu”, các chuyên gia cảnh báo: bước đi mạnh mẽ của xe điện, tự động hóa, vật liệu mới đang nâng chuẩn chuỗi cung ứng toàn cầu, đòi hỏi doanh nghiệp nội phải nâng cấp năng lực nhanh hơn.

Những thiếu hụt chính gồm:

Công nghệ lõi còn phụ thuộc nhập khẩu, đặc biệt máy công cụ, CNC, robot công nghiệp.
Chuẩn sản xuất và quản trị chất lượng chưa tiệm cận FDI/OEM, khó tham gia sâu chuỗi cung ứng.
Thiếu cụm công nghiệp hỗ trợ chuyên ngành, điển hình cơ khí chính xác tại Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Phòng, Đồng Nai… vẫn manh mún.
Nhân lực kỹ thuật không đủ để vận hành sản xuất thông minh, đặc biệt trong TPM, MES, IIoT.
Khó tiếp cận tín dụng để nâng cấp thiết bị, khiến nhiều SME bị mắc kẹt với dây chuyền cũ.

Các lãnh đạo VAA, doanh nghiệp và đại biểu khách mời chụp ảnh lưu niệm sau diễn đàn

Các doanh nghiệp tham dự diễn đàn đồng loạt đề xuất Chính phủ mở rộng ưu đãi thuế cho dự án công nghiệp hỗ trợ, ưu tiên đặt hàng công cho sản phẩm cơ khí nội địa đạt chuẩn; thúc đẩy tiêu chuẩn hóa, đấu thầu minh bạch; hỗ trợ tài chính để doanh nghiệp thay thế thiết bị lạc hậu bằng công nghệ mới.

Ở góc độ tổ chức kết nối, VAA cho biết sẽ tăng cường các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối FDI, đào tạo nhân lực, thiết lập mạng lưới viện – trường – doanh nghiệp, nhằm tạo nền tảng vững chắc cho hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ 4.0. Nhưng để bứt phá, Việt Nam cần lấp đầy khoảng trống về công nghệ, tiêu chuẩn, nhân lực và chính sách hỗ trợ.

Lê Long