AI – “bộ não” mới của đô thị thông minh Việt Nam

Smart City Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển mình quan trọng, từ mô hình “đô thị kết nối” sang “đô thị có nhận thức”. Trong giai đoạn phát triển mới này, trí tuệ nhân tạo (AI) không còn dừng ở vai trò công cụ hỗ trợ, mà từng bước trở thành “hệ điều hành” của đô thị, giúp các thành phố tự học, tự thích ứng và ra quyết định chủ động dựa trên dữ liệu.

Quan điểm này được ông Nguyễn Văn Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ CNTT Việt Nam (VINASA), chia sẻ tại Hội nghị Thành phố Thông minh Việt Nam – châu Á 2025 do VINASA phối hợp cùng UBND TP. Hà Nội tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Trong nhiều năm qua, đô thị thông minh tại Việt Nam chủ yếu phát triển theo hướng “kết nối”. Các địa phương tập trung đầu tư hạ tầng số, trung tâm điều hành, hệ thống camera giám sát, cảm biến IoT, nền tảng dịch vụ công trực tuyến và các kho dữ liệu chuyên ngành. Cách tiếp cận này giúp chính quyền đô thị có cái nhìn tổng thể hơn về giao thông, môi trường, an ninh trật tự và hoạt động hành chính công.

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy những giới hạn rõ rệt. Ở không ít nơi, dữ liệu vẫn bị phân mảnh theo ngành, theo cấp quản lý; nhiều hệ thống mới dừng lại ở mức theo dõi, phản ứng tình huống, chưa đủ năng lực phân tích sâu hoặc dự báo dài hạn. Khi dữ liệu đô thị gia tăng nhanh chóng, bài toán không còn là thu thập thêm, mà là làm sao để dữ liệu được hiểu, được khai thác và chuyển hóa thành quyết định quản trị hiệu quả.

Đó là lý do mô hình “đô thị có nhận thức” được xem là bước phát triển tất yếu của Smart City Việt Nam trong giai đoạn mới. Ở mô hình này, AI được đặt vào trung tâm của hệ sinh thái đô thị thông minh. Thay vì tồn tại rời rạc trong từng ứng dụng đơn lẻ, AI đóng vai trò kết nối các lớp dữ liệu, nền tảng và quy trình vận hành, tạo nên một hệ thống điều phối thống nhất cho toàn đô thị.

Nhờ AI, đô thị không chỉ “nhìn thấy” các hoạt động đang diễn ra, mà còn có khả năng “hiểu” và phân tích hành vi đô thị theo thời gian thực, từ dòng người, dòng xe đến nhu cầu sử dụng dịch vụ công hay tiêu thụ năng lượng. Một đặc trưng quan trọng của đô thị có nhận thức là khả năng tự học. Các hệ thống AI liên tục cập nhật dữ liệu lịch sử và dữ liệu mới để nhận diện xu hướng, quy luật và những bất thường trong vận hành đô thị.

Trên nền tảng đó, đô thị có thể chủ động thích ứng với các tình huống phát sinh như ùn tắc giao thông, quá tải hạ tầng, sự cố môi trường hoặc tác động của thời tiết cực đoan. Đồng thời, AI hỗ trợ chính quyền chuyển từ điều hành bị động sang ra quyết định chủ động. Thông qua các mô hình mô phỏng và kịch bản dự báo, lãnh đạo đô thị có thêm cơ sở khoa học để đánh giá tác động chính sách và lựa chọn phương án tối ưu.

Mục tiêu mà Smart City Việt Nam hướng tới trong giai đoạn này là khai thác hiệu quả khoảng 90% dữ liệu đô thị. Đây là mục tiêu đầy thách thức, bởi hiện nay phần lớn dữ liệu mới chỉ được sử dụng ở mức hạn chế. Để hiện thực hóa mục tiêu này, dữ liệu cần được coi là “tài nguyên sống”, bảo đảm đúng, đủ, sạch và được cập nhật thường xuyên từ cấp cơ sở; đồng thời được chuẩn hóa và liên thông giữa các ngành, các cấp quản lý. Quan trọng hơn, dữ liệu phải được thiết kế ngay từ đầu để phục vụ phân tích và huấn luyện AI, thay vì thu thập dàn trải nhưng khó khai thác.

Sự chuyển dịch sang đô thị có nhận thức cũng đòi hỏi thay đổi căn bản tư duy phát triển Smart City. Trọng tâm không còn là đầu tư công nghệ đơn thuần, mà là nâng cao năng lực quản trị đô thị dựa trên dữ liệu và AI. Điều này đặt ra yêu cầu về khung thể chế phù hợp, tiêu chuẩn dữ liệu thống nhất, bảo đảm an toàn thông tin và phát triển nguồn nhân lực số đủ khả năng vận hành các hệ thống phức tạp.

Ở góc độ cuối cùng, giá trị của đô thị có nhận thức không nằm ở mức độ hiện đại của công nghệ, mà ở chất lượng sống của người dân. Khi AI giúp rút ngắn thời gian xử lý thủ tục hành chính, giảm ùn tắc, hạn chế ngập úng, tiết kiệm năng lượng và tăng tính minh bạch trong quản lý, đô thị thông minh mới thực sự đi vào đời sống. Sự chuyển dịch từ “đô thị kết nối” sang “đô thị có nhận thức” vì vậy không chỉ là bước tiến công nghệ, mà còn là dấu mốc cho thấy Smart City Việt Nam đang trưởng thành, hướng tới phát triển bền vững và lấy người dân làm trung tâm.

Lê Long